Muzeum porzuconych sekretów - ebook

Lwów. Listopad 1943

Męż­czy­zna z tecz­ką pod pa­chą co tchu bie­gnie tro­tu­arem, pod ścia­na­mi do­mów o za­mknię­tych na głu­cho bra­mach i okien­ni­cach skle­pów; pu­stą o świ­cie uli­cą zdra­dziec­ko cią­gnie się za nim – wy­da­je się, że przez całe śród­mie­ście – echo jego wła­sne­go tu­po­tu, mimo że mesz­ty wziął nie­pod­ku­te; bruk pod no­ga­mi jest śli­ski, zmro­żo­ny przez nie­roz­ta­ja­ły po­ran­ny szron. „Uwa­żaj!” – od­zy­wa mu się pod czasz­ką Głos, ten sam, któ­ry za­wsze ostrze­ga go przed nie­bez­pie­czeń­stwem, cza­sem wprost roz­ka­zu­jąc, co ma ro­bić – zejść z dro­gi i ukryć się pod mo­stem na se­kun­dę przed tym, jak po­ka­że się na nim opel szko­pów, a cza­sem tyl­ko za­bra­nia­jąc: „Nie idź tam!” – dwie uli­ce przed umó­wio­nym miesz­ka­niem, gdzie za­miast łącz­ni­ka, jak się póź­niej oka­za­ło, od sa­mej nocy cze­ka­ło ge­sta­po, aż nie­któ­rym ze Służ­by Bez­pie­czeń­stwa za­kieł­ko­wa­ły po­dej­rze­nia, czy to nie on aby to miesz­ka­nie wsy­pał, sko­ro uda­ło mu się wyjść z tego bez szwan­ku, ale, naj szlag tra­fi ich­nie po­dej­rze­nia, prze­cież wszy­scy wie­dzą, że on ma fart i nie z ta­kich ta­ra­pa­tów i wsyp wy­cho­dził cały i zdrów, jak w czep­ku uro­dzo­ny, i na­praw­dę jest w czep­ku uro­dzo­ny – póki Głos mówi do nie­go i trze­ba tyl­ko w try­mi­ga za­re­ago­wać na jego sy­gnał mię­śnia­mi, ca­łym cia­łem, jak dzi­ki zwierz, nie tra­cąc ani chwi­li na za­sta­no­wie­nie – i nie­mal rów­no­cze­śnie z ostrze­że­niem „Uwa­żaj!” męż­czy­zna, któ­ry nie na dar­mo przy­brał pseu­do­nim „Zwierz”, otwie­ra ści­ska­ną pod pa­chą tecz­kę, wsu­wa do niej jesz­cze go­rą­ce­go wal­te­ra – z lufy wciąż idzie dy­mek po wy­strza­le, roz­no­sząc tak zna­jo­my za­pach pro­chu i roz­grza­ne­go me­ta­lu, i ręka drży jesz­cze echem od­rzu­tu, któ­ry przed chwi­lą wy­pchnął ją w górę – bie­rze tecz­kę w dru­gą rękę i prze­cho­dzi do spo­koj­ne­go mar­szu, szpar­ki, zde­cy­do­wa­ny krok, już nie uciecz­ka, tyl­ko po­dą­ża­nie: urzęd­nik spie­szy do pra­cy – aku­rat na se­kun­dę przed tym, jak w mlecz­no­si­wej mgle zza rogu Bla­char­skiej wy­chy­ną czar­ne, bar­wy mo­kre­go drew­na, po­sta­ci woj­sko­we­go pa­tro­lu – no i pro­szę bar­dzo, znów mu się uda­ło... A przejść obok nich, nie wzbu­dza­jąc po­dej­rzeń – to już pest­ka, frasz­ka-igrasz­ka, bo to raz się ta­kie rze­czy ro­bi­ło, naj­waż­niej­sze to roz­luź­nić się, nie spi­nać w nie­spo­koj­ny su­peł, le­piej w ogó­le utra­cić cie­le­sność, jak­by wszyst­ko to tyl­ko mu się śni­ło i lada chwi­la mo­gło skoń­czyć prze­bu­dze­niem, gdy tyl­ko mu się za­ma­rzy – li­sto­pa­do­wa po­ran­na wil­goć, gry­zą­ca przez ubra­nie i skó­rę, cię­żar tecz­ki, do­pa­so­wa­ny do ręki do­kład­nie tak, by w ra­zie po­trze­by po­zbyć się go jed­nym ru­chem, w per­spek­ty­wie ulicz­ki prze­su­nię­ta przez mgłę, jak­by za­wi­sła w nie­waż­ko­ści, ciem­na ko­pu­ła Do­mi­ni­ka­nów, po­kry­ty ko­ron­ką szro­nu wil­got­ny bruk – Kat­zen­kop­fste­in (w ta­kich chwi­lach sen za­wsze jest go­tów w jego gło­wie przejść na nie­miec­ki) – i jed­no­staj­ny, gło­śny, mar­szo­wy stu­kot (buty pod­bi­te so­lid­nie, dla Über­men­schów, nie do uciecz­ki, tyl­ko na po­strach!), któ­ry zbli­ża się, zrów­nu­je – i mija, dzię­ki Ci, Boże na nie­bie­siech, mija bez se­kun­dy wa­ha­nia, i w chwi­li tego mi­ja­nia, w chwi­li, gdy pa­trol obo­jęt­nie prze­cho­dzi obok czło­wie­ka, któ­ry ma fart, jak­by rze­czy­wi­ście roz­my­wał się im w oczach na mlecz­no­si­we pa­sma mgły, w jego świa­do­mo­ści tak­że za­cho­dzi bar­dzo waż­na zmia­na: kula, le­d­wie po­sła­na prze­zeń na Serb­skiej (po ich­nie­mu Kro­aten­stras­se) w pierś wy­cho­dzą­ce­go aku­rat z bra­my ko­men­dan­ta pol­skiej Ge­biet­spo­li­zei i bieg po Serb­skiej i Ru­skiej (mło­dym strzel­com za­wsze na szko­le­niu po­wta­rzał, że szko­py to niedź­wie­dzie i ucie­kać trze­ba przed nimi tym sa­mym spo­so­bem, co przed niedź­wie­dziem na po­ło­ni­nie, na ukos, po zbo­czu zyg­za­kiem; Wę­grzy, ci byli wil­ka­mi i ro­zu­mie­li tyl­ko ję­zyk stra­chu, no a Po­la­cy – Po­la­cy to zwy­kłe wście­kłe psy, to wie­dział na pew­no, od za­wsze, od tam­te­go dnia z dzie­ciń­stwa, kie­dy przy­by­li uła­ni, wy­wle­kli jego tatę z przed­sion­ka cer­kwi, za­rzu­ci­li mu ria­sę na gło­wę, je­den do­siadł taty jak ko­nia, a dwaj inni po­ga­nia­li na­haj­ka­mi i krzy­cze­li: „Niech żyje mar­sza­łek Pił­sud­ski!” – Po­la­cy to wście­kłe psy, któ­re trze­ba za­bi­jać od pierw­szej kuli...) – wszyst­ko, co na­stą­pi­ło mi­nu­tę temu, i on sam, „Zwierz”, pod­czas tej mi­nu­ty, na­tych­miast, jed­nym ru­chem, spa­da w prze­szłość, jak zie­mia z ło­pa­ty, gdy za­sy­pu­ją dół, sta­jąc się za­le­d­wie ko­lej­nym wy­ko­na­nym za­da­niem, jesz­cze jed­nym za­ma­chem na jego, „Zwie­rza”, kon­cie – a on sam hula dziar­sko da­lej z te­czusz­ką w ręku, ma­jąc przed sobą ko­lej­ny ja­sny i pew­ny cel, przy­sta­nek tram­wa­jo­wy, „mar­twy punkt”, gdzie za mi­nu­tę mają go spo­tkać łącz­nicz­ki, żeby za­brać na­rzę­dzie za­bój­stwa – mi­mo­cho­dem rzu­ca okiem na ze­ga­rek na ręku: le­piej, żeby nie mu­sia­ły cze­kać! i przy­spie­sza kro­ku przez skwer, mija mo­kre, jak­by za­sty­głe we łzach, po­marsz­czo­ne pnie drzew – po­tem na Pod­wa­le, wszyst­ki­mi na­je­żo­ny­mi wło­ska­mi na skó­rze od­czu­wa­jąc każ­de drgnie­nie se­kund­ni­ka.

TYK... TYK... TYK... TYK...

Za­wsze do­brze mu to szło – ta­kie par­ce­lo­wa­nie swo­je­go cza­su i sie­bie sa­me­go w tym­że cza­sie. Zrzu­ca­nie z sie­bie prze­żyć sprzed chwi­li, jak stru­pa z rany, wy­cią­ga­nie za­koń­czeń ner­wo­wych jed­nym ru­chem z tego, co już się wy­da­rzy­ło, i prze­rzu­ca­nie ich bez resz­ty w chwi­lę obec­ną. Mógł­by po­wie­dzieć, że wła­ści­wie jest czło­wie­kiem bez prze­szło­ści – w ta­kim sen­sie, w ja­kim mają ją inni, ci, któ­rzy za­czy­na­li ję­czeć i mó­wić przez sen. Gdy­by to od nie­go za­le­ża­ło, bez ga­da­nia od­sy­łał­by ta­kich do domu na za­pie­cek: kto wzy­wa we śnie ży­wych i umar­łych, ten baba, nie żoł­nierz. Kula znaj­dzie ta­kie­go w pierw­szym star­ciu albo i bez nie­go – jak­by na to wła­śnie kule wy­cho­dzi­ły z od­lew­ni, żeby od­naj­do­wać i ude­rzać w czy­jąś żywą prze­szłość. A on był Zwie­rzem i umiał żyć wy­łącz­nie chwi­lą bie­żą­cą. I dla­te­go miał fart.

Te­raz nie­strasz­ne mu już echo wła­snych kro­ków na ścież­ce skwe­ru.

TYK... TYK... TYK... TYK...

Ależ pięk­na mgła! (I do tego też miał fart!)

I we mgle, i noc­ną porą, i choć­by bez jed­ne­go pro­my­ka (zwłasz­cza od­kąd za­czę­ły się so­wiec­kie na­lo­ty i no­ca­mi co naj­wy­żej na dwor­cu ża­rzą się mar­two­si­nym świa­tłem śle­pe la­tar­nie) zna swo­je mia­sto na wy­lot, po omac­ku, ni­czym cia­ło uko­cha­nej: gdzie­kol­wiek na oślep wy­su­nie rękę, tam wy­ła­nia się, do­pa­so­wu­jąc do każ­de­go wgłę­bie­nia i wy­pu­kło­ści, zna­jo­my za­ułek, cie­pły pach­ną­cy ro­wek, wil­got­ny za­ka­ma­rek su­te­re­ny; Ży­dow­ska – Bla­char­ska – Pod­wa­le – jak­by mu­skał skó­rą, war­ga­mi, ślu­zów­ka­mi, po­ko­nu­je dro­gę przez czu­le dy­szą­ce fałd­ki: to jego Mia­sto, nig­dy go nie zdra­dzi, prze­pro­wa­dzi przez sie­bie z mi­ło­ścią i uwa­gą, jak wier­na żona, je­śli bę­dzie trze­ba – roz­su­nie się, wchło­nie, ukry­je w so­bie (we wnętrz­no­ściach, w roz­chla­pa­nym błot­ni­stym mro­ku pod­ziem­nych ko­ry­ta­rzy...). Nie pa­mię­ta, kie­dy po raz ostat­ni był z żywą ko­bie­tą – choć­by we śnie, da­ją­cym prze­bu­dze­nie z lep­kim na­sie­niem na udach – ale ze swo­im mia­stem, gdzie każ­dy ka­mień (każ­dy, taka ich nie­miec­ka mać, koci łeb!) na­wet nie tyle zba­dał po­de­szwa­mi, ile wy­uczył się ich na za­wsze wszyst­ki­mi mię­śnia­mi i ścię­gna­mi jesz­cze w po­przed­nim, daw­no mi­nio­nym ży­ciu – dzie­cia­ka, gim­na­zja­li­sty, sza­ła­pu­ty i „fra­je­ra w pum­pach” – trwa w go­to­wo­ści w dzień i w nocy, jak to bywa tyl­ko w wy­jąt­ko­wo szczę­śli­wym mał­żeń­stwie; mia­sto chro­ni go tak, jak nie umia­ła­by żad­na ko­bie­ta. Nie­kie­dy fi­zycz­nie wręcz czu­je tu nie­miec­ką obec­ność, z czar­no cęt­ko­wa­ny­mi, po­na­le­pia­ny­mi na mu­rach or­ła­mi i ha­ken­kreu­za­mi (Kro­aten­stras­se, ha!), co są tro­chę jak kro­sty na cie­le uko­cha­nej – to wra­że­nie po raz pierw­szy po­ja­wi­ło się w trzy­dzie­stym dzie­wią­tym, z przyj­ściem so­wie­tów, na wi­dok ich ob­szar­pa­nych, za­gło­dzo­nych żoł­nie­rzy w sztyw­nych bu­cio­rach, od ich bar­ba­rzyń­skich okrzy­ków – da­waj, pra­cha­di! – czer­wo­nych, ta­kich sa­mych jak póź­niej u szko­pów, po­uty­ka­nych gdzie się da szma­cia­nych na­mio­tów z ha­sła­mi i por­tre­ta­mi sto­sow­nych wo­dzów, ca­łej tej ta­tar­skiej ordy z drew­nia­ny­mi wa­liz­ka­mi, któ­ra w parę ty­go­dni wy­mio­tła do czy­sta wszyst­kie skle­py ni­czym ar­mia gi­gan­tycz­nych ru­dych mró­wek, a w za­mian wy­ho­do­wa­ła w sa­mym ser­cu śród­mie­ścia, przed Ope­rą, po­twor­ny, gi­gan­tycz­ny czy­rak „ba­ra­choł­ki”, na któ­rej ich ko­bie­ty na oczach roz­ba­wio­nej pu­blicz­no­ści za­żar­cie wal­czy­ły o je­dwab­ne poń­czo­chy, szar­piąc jed­na dru­gą za war­ko­cze – naj­do­bit­niej­szą ozna­ką ich ob­co­ści był fakt, że w mie­ście za­gnieź­dził się strach, któ­re­go wcze­śniej tu nie zna­no. Kie­dy so­wie­ci ucie­kli, za­cho­wał to in­stynk­tow­ne, ni­czym szó­sty zmysł, wy­czu­cie ob­ce­go, i dla­te­go, w prze­ci­wień­stwie do wie­lu, od po­cząt­ku, jesz­cze za­nim za­czę­ły się aresz­to­wa­nia, nie miał wąt­pli­wo­ści, że Niem­cy też nie zo­sta­ną w mie­ście na dłu­go: byli tu tak samo obcy, nie­waż­ne, że znacz­nie bar­dziej niż tam­ci przy­po­mi­na­li lu­dzi – ich ofi­ce­ro­wie no­si­li rę­ka­wicz­ki, uży­wa­li chu­s­tek do nosa, a kie­dy już da­wa­li sło­wo ho­no­ru, to go do­trzy­my­wa­li, na­wet pod­czas ra­bo­wa­nia miesz­kań, z któ­rych spraw­nie i me­to­dycz­nie wy­wo­zi­li wszyst­ko, co prze­oczy­li so­wie­ci; byli obcy już choć­by dla­te­go, że tak samo opla­ta­li mia­sto ciem­ną pa­ję­czy­ną stra­chu i byli tak samo upar­cie śle­pi: nie­zdol­ni do­strzec, jak dra­stycz­nie nie przy­na­le­żą do tej prze­strze­ni – jak strup, jak wrzód, któ­ry wcze­śniej czy póź­niej zo­sta­nie wy­pa­lo­ny przez go­rącz­kę. Na tle jego jed­no­ści z mia­stem, jak z ko­bie­tą, któ­rej tak na­praw­dę nig­dy jesz­cze praw­dzi­wie swo­jej nie miał, ta czy­sto or­ga­nicz­na od­por­ność na to, co obce, da­wa­ła mu pod­czas za­da­nia po­czu­cie wła­sno­ści – nie sa­me­go pra­wa, lecz mi­stycz­nej nie­mal od­por­no­ści. Nie­zwy­cię­że­nia. (Jak mo­gło­by mu się nie udać, sko­ro każ­dy ka­mień był po jego stro­nie, a oni nie mie­li ni­cze­go?...) Kie­dy było po wszyst­kim, mo­dlił się i pro­sił Boga o prze­ba­cze­nie za py­chę – o ile to była py­cha; pew­no­ści nie miał, a na­wy­ku pro­wa­dze­nia dłu­gich roz­my­ślań się wy­zbył, od­kąd za­czął żyć chwi­lą bie­żą­cą, więc we wszyst­kich kwe­stiach o cha­rak­te­rze mo­ral­nym raz na za­wsze zdał się na Boga: On wie le­piej. A oto już przy­sta­nek tram­wa­jo­wy, te­raz na­praw­dę zo­sta­ło tyle co nic, ostat­nie mi­nu­ty: od­dać dziew­czę­tom tecz­kę, wsiąść z nimi do tram­wa­ju, zwin­nie wy­sko­czyć przy skrę­cie z Ły­cza­kow­skiej (Ost­stras­se, chło­pie, Ost­stras­se!) – i tyle. Za­ła­twio­ne.

TYK... TYK... TYK... TYK...

I na­gle nie wie­dzieć skąd na­pły­nę­ła fala żaru, w skro­niach za­ło­mo­ta­ło – mimo że wy­tre­no­wa­ne cia­ło nie­zmien­nie po­dą­ża­ło na­przód w roz­bu­cha­nym ryt­mie nie­sły­szal­ne­go mar­sza. W ustach mu za­schło, nie za­trzy­mu­jąc się, zła­pał po­wie­trze usta­mi jak ryba, chwy­ta­jąc się war­ga­mi po­wie­trza – bo nic mu in­ne­go nie po­zo­sta­ło.

To nie był sy­gnał bez­po­śred­nie­go za­gro­że­nia – cze­ka­ło przed nim coś in­ne­go, nie­od­wra­cal­nie nad­cią­ga­ło ku przy­stan­ko­wi tram­wa­jo­we­mu od prze­ciw­nej stro­ny, re­du­ku­jąc dy­stans mię­dzy nimi, coś, cze­go nie po­win­no tam być; cze­go być nie mu­sia­ło. Coś, cze­go po­ja­wie­nie się pod­czas dzi­siej­sze­go za­ma­chu na ko­men­dan­ta pol­skiej po­li­cji było cał­ko­wi­cie nie do po­my­śle­nia – jak nie­zgod­ność gru­py krwi.

Już roz­po­znał, ale wciąż nie do­wie­rzał: krew bun­to­wa­ła się, bunt wsz­czy­na­ły wszyst­kie na­by­te i spraw­dzo­ne przez lata kon­spi­ra­cyj­ne in­stynk­ty, któ­re czy­ni­ły go nie­podat­nym. Wspo­mnie­nie, któ­re prze­szy­ło na wy­lot mi­nio­ne lata, jed­nym roz­bły­skiem unie­waż­ni­ło wszyst­ko, co w nich było, jak­by rzu­ca­jąc go na wznak w od­ży­łym rap­tem cza­sie: or­kie­stra gra sta­re pol­skie tan­go – „ja – mam czas, ja po­cze-kam, może znaj­dziesz mil­sze­go, pójdź, prze­ko­naj się” – i za­pach dziew­czę­cych blond wło­sów w elek­trycz­nym świe­tle, osza­ła­mia­ją­cy blond za­pach, dra­pież­na mu­zy­ka nie­wy­sło­wio­nej czu­ło­ści, od któ­rej wszyst­ko w środ­ku prze­mie­nia się w kwiat, roz­wi­ja drżą­ce, bu­dzą­ce dreszcz płat­ki (i rów­no­cze­sna oba­wa, czy nie za­wie­je na nią cza­sem wo­nią jego potu i czy nie wzbu­dzi to jej obrzy­dze­nia, tej sub­tel­nej i de­li­kat­nej pa­nien­ki, któ­rej on sam po­wi­nien kwia­ta­mi ście­lić się do nóg...) – był to cios w pier­si tak sil­ny, jak chwi­lę wcze­śniej ude­rze­nie kuli po­sła­nej jego ręką w pierś ska­za­ne­go przez Or­ga­ni­za­cję kata-po­li­ca­ja: jak­by jego, „Zwie­rza”, do­go­nił i wy­prze­dził na uli­cy wła­sny strzał, a on sam osłabł i zmiękł, i za chwi­lę pad­nie, jak tam­ten – i w ten spo­sób obej­rzy do koń­ca wszyst­ko, cze­go na Serb­skiej obej­rzeć nie zdą­żył... Naj­więk­szą chy­ba nie­spo­dzian­ką była wła­śnie ta nie­sa­mo­wi­cie ja­skra­wa, wy­ra­zi­sta i na­ma­cal­na re­al­ność wspo­mnie­nia, tak ży­we­go, pod­stęp­nie wy­ło­wio­ne­go z nie­po­ję­tych za­ka­mar­ków prze­szło­ści, któ­rą bez­tro­sko uznał za am­pu­to­wa­ną – po­dob­nie w dzie­ciń­stwie, w domu na ple­ba­nii, ude­rza­ły swo­ją błysz­czą­cą krą­głą gład­ko­ścią wy­ję­te z losz­ku jabł­ka, prze­cho­wy­wa­ne w sło­mie – ja­kim cu­dem za­cho­wy­wa­ły tę gład­kość, to głę­bo­kie, gorz­ka­we tchnie­nie je­sien­ne­go sadu?... Nie upadł, da­lej wład­czo nio­sło go na­przód, od­bie­ra­jąc spo­kój nie­od­wra­cal­nym skra­ca­niem dy­stan­su, a jego prze­szłość zdzie­ra­ła w nim war­stwę po war­stwie z sza­lo­ną pręd­ko­ścią, jak­by w ostat­niej chwi­li przed śmier­cią – a może już po śmier­ci? – wi­dział sie­bie z boku: spo­śród wszyst­kich prze­chod­niów w śród­mie­ściu o tej wcze­snej go­dzi­nie był naj­sła­biej chro­nio­ny – od­sło­nię­ty, ru­cho­my cel. Po­wol­na, mo­kra, otwar­ta rana.

TYK... TYK... TYK... TYK...

(Na­zy­wam się Ad­rian Or­tyń­ski.)

Był szczę­śli­wy.

Wy­raź­nie wi­dział mo­kre okrą­gla­ki bru­ku i smuż­kę szro­nu na skra­ju tro­tu­aru, i błysz­czą­ce szy­ny tram­wa­jo­we. Wi­dział na­prze­ciw sie­bie, z każ­dym kro­kiem co­raz bli­żej, dwie dziew­czę­ce twa­rzycz­ki: jed­na, Nusi, jak­by nie­ostra, a dru­ga – tak, wie­dział, uprze­dzo­no go, że dziew­czę­ta przyj­dą w pa­rze, że Nu­sia przy­pro­wa­dzi ko­le­żan­kę, Boże, kto by po­my­ślał!... – dru­ga mi­go­ce mu w oczach, jak ośle­pia­ją­ca pla­ma po spoj­rze­niu w słoń­ce – ry­sów nie od­róż­nia, ale nie musi ich wi­dzieć, żeby wie­dzieć – ca­łym sobą, ca­łym swo­im ży­ciem rów­no­cze­śnie: to Ona.

Ona.

TYK... TYK... TYK... TYK...

Ja – mam – czas, ja po­cze­kam... (Or­kie­stra gra, pary tań­czą.) Pro­szę, jak­że dłu­go cze­kał – cze­kał przez wszyst­kie te lata, sam o tym nie wie­dząc – no i się do­cze­kał.

Bli­żej. Jesz­cze bli­żej. (Jesz­cze chwi­la – i ręka w ręce...) Wca­le go nie dzi­wi, że znie­nac­ka syp­nął śnieg – ktoś tam na gó­rze do­strzegł wła­ści­wy mo­ment, dał znak – i za­tań­czy­ły w po­wie­trzu bia­łe płat­ki, osia­da­jąc na Jej wło­sach, na zło­ta­wych lo­kach wy­my­ka­ją­cych się spod be­re­tu, na opró­szo­nych do pu­szy­sto­ści (po­si­wia­łych!) rzę­sach. (Jej rzę­sy. Jej usta.)

Gdzieś w tle po­ja­wia się, jak­by prze­sa­dzo­na z cu­dzej gło­wy, ostrze­gaw­cza myśl, że śnieg to pro­blem – kie­dy będę biec przez park, zo­sta­ną śla­dy – ale te­raz nic w tym ro­dza­ju nie może do­trzeć głę­biej do jego świa­do­mo­ści. Po­zna­ła czy nie? Za­śnie­żo­na. Uśmiech­nię­ta. Spo­koj­na. Kró­lo­wa Śnie­gu – tak na­zwał ją tam­te­go wie­czo­ra, gdy od­pro­wa­dzał ją do domu, do ko­lo­nii pro­fe­sor­skiej na Kru­piar­skiej; jej wy­so­kie sznu­ro­wa­ne bot­ki zo­sta­wia­ły na śnie­gu ta­kie ma­leń­kie, nie­mal­że dzie­cię­ce śla­dy, po­ka­zy­wał jej to, a ona uśmie­cha­ła się po­błaż­li­wie, odro­bi­nę za­lot­nie – ależ co pan, pa­nie Ad­ria­nie, noga jak noga – ależ pro­szę po­rów­nać, pan­no Helu – ce­lo­wał sta­ran­nie i od­bi­jał swo­ją niedź­wie­dzią łapę obok jej de­li­ka­ne­go śla­du, któ­ry ciem­niał na śnie­gu ni­czym pła­tek kwia­tu (z ty­cim znacz­kiem ob­ca­si­ka u na­sa­dy), niby bro­nił go w ten spo­sób przed ja­kimś cu­dzym spoj­rze­niem, osła­niał swo­ją wy­raź­nie wy­dep­ta­ną obec­no­ścią – pro­szę spoj­rzeć, pro­szę! – raz, dru­gi i tak przez całą dro­gę: nie­wy­sło­wio­na bło­gość wi­dze­nia od­ci­sków ich stóp obok sie­bie, zno­wu i zno­wu, to było jak ja­kiś szcze­gól­ny, in­tym­ny ro­dzaj do­ty­ku, i kie­dy wresz­cie nie­mal prze­stra­szo­na od­sko­czy­ła, za­bra­ła od nie­go rękę przed sa­mym gan­kiem i skry­ła się w swo­jej for­te­cy z wie­życz­ka­mi, swo­jej wiel­ko­pań­skiej pro­fe­sor­skiej wil­li, ob­sa­dzo­nej przez nie­wi­docz­nych w nocy, jak­by za­le­gli gdzieś tam w głę­bi na cza­tach, krew­nych i po­ko­jów­ki (drzwi wej­ścio­we skrzyp­nę­ły tak, jak­by ak­sa­mit­ny ba­ry­ton zdzi­wił się prze­cią­gle: „O-o-o!”), on tkwił przed bra­mą w tym sa­mym miej­scu, w któ­rym go po­rzu­ci­ła, zu­peł­nie nie ro­zu­mie­jąc, do­kąd te­raz miał­by iść – i po co?... Przed nim ciem­niał, ucie­ka­jąc po bia­łych, osa­mot­nio­nych scho­dach, drob­ny sznu­re­czek wy­szy­tych przez jej bot­ki płat­ków i ury­wał się przed drzwia­mi tak samo, jak jego myśl, po­tem na pię­trze za­pa­li­ło się świa­tło, na fi­ran­ce za­ma­ja­czył jej cień i na­tych­miast wy­peł­ni­ła go nowa fala ra­do­ści – i dłu­go stał, nie od­wra­ca­jąc spoj­rze­nia od tego zło­ci­ste­go ni­czym ob­raz w cer­kwi wy­so­kie­go okna, w któ­rym jak na ekra­nie ki­no­wym po­ru­szał się jej cień – od­cho­dził, to znów wra­cał, raz za­marł, aż zda­ło mu się, że ona pa­trzy na nie­go, przy­warł­szy do szy­by, i jak w ma­li­gnie, jed­nym tchem wy­szep­ty­wał w jej stro­nę naj­czul­sze sło­wa i śmiał się sam do sie­bie, w ogó­le nie czu­jąc zim­na; po­tem okno zga­sło, ale nie od razu zro­zu­miał, co to zna­czy – Hel­cia po­ło­ży­ła się spać – mam­ro­tał pod no­sem, krę­cąc gło­wą i śmie­jąc się ci­chut­ko, jak­by ko­ły­sał ją śpią­cą na rę­kach, jak­by otrzy­mał w ten spo­sób nowy do­wód jej nie­zwy­kłej bli­sko­ści, znak, że na­le­żą do sie­bie: ona śpi na gó­rze, w swo­im po­ko­iku, a na bia­łych scho­dach ciem­nie­je w mro­ku nocy sznu­re­czek jej śla­dów, on to wi­dzi – i tak, pi­ja­ny szczę­ściem, tkwił przy bra­mie, strze­gąc jej śla­dów, do sa­me­go świ­tu – i kom­plet­nie nie pa­mię­tał, kie­dy i jak do­stał się do domu.

A co naj­dziw­niej­sze, na­wet się wte­dy nie prze­zię­bił.

To, że szła te­raz tym sa­mym płyn­nym, wy­uczo­nym u naj­słyn­niej­szych lwow­skich me­trów kro­kiem (tyl­ko nogi, moje pa­nie! ru­sza­ją się tyl­ko nogi!) przez przy­sta­nek tram­wa­jo­wy, obok Nusi, jego sta­łej łącz­nicz­ki, i nio­sła mu na spo­tka­nie ten swój spo­koj­ny, nie­do­stęp­ny uśmiech ni­czym osob­ne źró­dło świa­tła wśród li­sto­pa­do­we­go miej­skie­go pej­za­żu, było nie­mal rów­ne nie­bio­som spa­da­ją­cym znie­nac­ka na gło­wę – spa­dły, a on się na­wet nie zdzi­wił. Śnieg pa­dał i roz­no­sił wo­kół za­pach jej wło­sów – osza­ła­mia­ją­co de­li­kat­ny, wil­got­ny, ja­sny za­pach; je­den pła­tek opadł mu na war­gi i od tego le­ciu­sień­kie­go, wy­czu­wal­ne­go sa­my­mi ko­niusz­ka­mi ner­wów po­ca­łun­ku jego war­gi w koń­cu roz­cią­gnę­ły się w daw­no za­po­mnia­nym, noc­nym uśmie­chu z tam­te­go cza­su – głu­pio bło­gim, bez­wied­nym, jak mię­śnie skra­ca­ją­ce się pod ude­rze­niem le­kar­skie­go młot­ka – i za­miast dać im obu znak, że wszyst­ko w po­rząd­ku, że za­da­nie wy­ko­na­ne i wszyst­ko idzie zgod­nie z usta­le­nia­mi, Ad­rian Or­tyń­ski wzdy­cha, tak samo bez­wied­nie – jak ostat­ni idio­ta, jak zu­peł­ny żół­to­dziób, do li­cha, zie­lo­ny jak szczy­pio­rek:

– Hel­cia...

I jak­by bu­dzi się na dźwięk wła­sne­go gło­su.

TYK... TYK... TYK... TYK...

– Pań­stwo się zna­ją?

To Nu­sia, z boku, nie­mal spod pa­chy, taki kra­sno­lu­dek, za­wsze w zde­ner­wo­wa­niu wty­ka tę draż­nią­cą ucho pol­ską skład­nię – chwa­li­ła się, że swe­go cza­su ukoń­czy­ła pol­skie gim­na­zjum Strzał­kow­skiej, dziw nad dzi­wy, jak to być może, że nie zdo­ła­li wy­kuć tam z niej pierw­szo­rzęd­nej pol­skiej szo­wi­nist­ki, hm?... Ach, Nu­siu, Nu­sień­ko, zło­ta z cie­bie dziew­czy­na – znie­nac­ka z gło­wą za­le­wa go ży­wio­ło­wa, po­ry­wa­ją­ca ra­dość, upa­ja­ją­ca, jak ta, któ­ra wy­bu­cha pod­czas ak­cji i pcha czło­wie­ka do przo­du, wy­ry­wa się z pier­si śpie­wem, re­cho­tem i wul­gar­ny­mi okrzy­ka­mi (raz mu­siał ostrze­li­wać się pod­czas uciecz­ki przez po­dwór­ka, bal­ko­ny i stry­chy, a w gło­wie hu­cza­ło we­zwa­niem, do­słow­nie jak w karcz­mie – do tań­ca: Jam po Lwo-wie dzień wę­dro­wał, mia­stu Lwo-wu się dzi­wo­wał – brzdęk, brzdęk, jed­na kula brzęk­nę­ła po bla­sze, i jak­by bę­ben za­re­cho­tał, jak­by skrzyp­ki się roz­krzy­cza­ły w cał­kiem już sza­lo­nym tem­pie, pre­sto, pre­sto: sie-dzi-ba-ba na bal-ko-nie, roz-sta-wi-ła-no-gi-go-łe, wstyd sie-dzieć, wstyd pa-trzeć, jak cho-le-ra! – ha, ha, a co, psia mać, spu­dło­wa­łeś?!) – aż go roz­pie­ra, do­słow­nie uno­si nad zie­mią, mógł­by z ła­two­ścią, jak ol­brzym z baj­ki, chwy­cić na ręce obie dziew­czy­ny, a no­ga­mi roz­trą­cić na wszyst­kie stro­ny tę pu­łap­kę cza­su, któ­ry znów się skur­czył, za­mknął wo­kół nich, te­raz już troj­ga, w je­dy­ną do­stęp­ną im rze­czy­wi­stość, któ­rej nie da się ani obejść, ani prze­sko­czyć: trup na Serb­skiej, pi­sto­let w tecz­ce, tecz­ka w ich rę­kach i już za chwi­lecz­kę, za mo­men­cik, po­li­ca­je za­czną prze­cze­sy­wać mia­sto, je­śli już nie za­czę­li – cyka, cyka krew w ży­łach, od­li­cza­jąc se­kun­dy, i w tym wor­ku zo­sta­li za­wią­za­ni ra­zem: ja­kiś nie­wi­dzial­ny i nie­po­ję­ty, gi­gan­tycz­ny ma­gnes przy­cią­gnął Ją do nie­go i przy­ci­snął do jego pier­si, i ich ta­niec nie skoń­czył się, póki gra or­kie­stra...

Ej, da­waj, da­waj, kur­czę, cho­le­ra, graj!... Graj, psia mać, żeby ci w pier­siach tak gra­ło!...

I za­nim któ­reś z „pań­stwa, któ­rzy się zna­ją” zdą­ży prze­mó­wić choć sło­wem, wcho­dzą mie­dzia­ne ko­tły z do­no­śnym, ogłu­sza­ją­cym brzę­kiem, z roz­ko­ły­sa­nym dzwo­nie­niem, co­raz bar­dziej prze­ni­kli­wym, jak wa­lą­cy się na gło­wy lo­do­wy pa­łac Kró­lo­wej Śnie­gu – nad­jeż­dża tram­waj, na­sza ocze­ki­wa­na „je­dyn­ka” – wszyst­ko jest jak być po­win­no, tak, jak Pan Bóg przy­ka­zał i jak za­pla­no­wa­no w szta­bie Pro­wo­du, i oko już na chłod­no, jak przez wi­zjer ka­ra­bi­nu, prze­li­cza drzwi wyj­ścio­we: pierw­szy wa­gon prze­pusz­cza­my, bo nur für Deut­sche, o tej po­rze w ogó­le pra­wie pu­sty, lu­dzie tło­czą się przy tyl­nej plat­for­mie, głów­nie ko­bie­ty, któ­re nie po­tra­fią wsko­czyć do środ­ka w bie­gu, i my bę­dzie­my wsia­dać, moja dziew­czyn­ko, pro­szę ja­śnie pa­nie­nek, uwa­żaj pan! – aj-aj-aj, na­stą­pi­łem ko­muś na nogę, prze­pra­szam uni­że­nie, ja­kaś stróż­ka w chu­ście, za nią pa­niu­sia w li­sach, lę­kli­wie przy­ci­ska­ją­ca do boku to­reb­kę, za­gra­dza przej­ście in­nym, faj­no, rap­tow­ny zryw, krót­kie za­mie­sza­nie przy drzwiach – tej sztucz­ki na­uczy­łem się jesz­cze za Pol­ski, jak sie­dzia­łem na Łąc­kie­go w jed­nej celi z do­li­nia­rza­mi, ale skąd ty to umiesz, moja ma­leń­ka, skąd ty wiesz, co masz ro­bić, bo to jed­nak two­ja, nie Nu­si­na, szczu­plut­ka rącz­ka w rę­ka­wicz­ce sta­now­czo za­bie­ra ode mnie w tym krót­ko­trwa­łym za­mę­cie tecz­kę z dro­go­cen­nym wal­te­rem, sta­no­wią­cym obec­nie cor­pus de­lic­ti – w chwi­li, w któ­rej pod­sa­dzam cię na sto­pień, i ty już tam, na gó­rze, chwy­tasz dru­gą rącz­ką za por­ce­la­no­wy uchwyt i szczo­drze ob­da­ro­wu­jesz kon­duk­to­ra po­god­nym, świe­tli­stym uśmie­chem, z ko­bie­cą bez­rad­no­ścią – ta­kim czu­łym ge­stem! – przy­ci­ska­jąc do pier­si tecz­kę, sku­pia­jąc na so­bie cały dal­szy cię­żar śmier­tel­ne­go ry­zy­ka – fakt fak­tem, nie ma dwóch zdań, o wie­le mniej­sze­go niż do­tych­czas, bo ko­biet po­li­cja jed­nak nie za­trzy­mu­je na uli­cach do prze­szu­ka­nia, do tego bu­dzą­ce­go obrzy­dze­nie kle­pa­nia dłoń­mi po cie­le, po któ­rym za­wsze po­zo­sta­je uczu­cie zbez­czesz­cze­nia, zęby za­ci­ska­ją się do bólu gło­wy, ale nie ko­bie­ty, nie, ko­bie­ty zo­sta­wia­ją w spo­ko­ju, więc z Bożą po­mo­cą obie z Nu­sią bez prze­szkód do­star­czy­cie broń do skryt­ki, tyl­ko nikt mi już o tym nie da znać – jak nikt znać nie dał, że tu je­steś, tu, a nie w bez­piecz­nym Zu­ry­chu, do­kąd wy­je­cha­łaś na stu­dia jesz­cze przed woj­ną, i nig­dy się nie po­że­gna­li­śmy, bo gdy wy­jeż­dża­łaś, tłu­kłem wszy na Łąc­kie­go, a po­tem Pol­ska upa­dła i przy­szli so­wie­ci, i mu­sia­łem ucie­kać do Kra­ko­wa, bo Po­la­cy zo­sta­wi­li NKWD li­sty wszyst­kich swo­ich więź­niów po­li­tycz­nych, wśród któ­rych więk­szość sta­no­wi­li Ukra­iń­cy, i na­szych chłop­ców wy­ła­py­wa­no od nowa, a z tych, któ­rych zła­pa­li, nikt już nie wra­cał – przez wszyst­kie te lata po­wta­rzał mi się je­den i ten sam sen, już so­bie do­kład­nie przy­po­mi­nam, a za­wsze prze­cież by­łem pe­wien, że nic mi się nie śni, by­łem pe­wien, czyż­bym zwy­czaj­nie za­po­mi­nał po prze­bu­dze­niu, jak­by świa­do­mość, le­d­wie włą­czo­na, na­tych­miast za­su­wa­ła za sobą drzwi, czyż­bym ja też ję­czał i wzy­wał cię w tym sta­nie?... – śni­ło mi się, że tań­czy­my w ciem­nej sali, jak­by w Pro­swi­cie albo w Na­rod­nym Domu, tyl­ko więk­szej, i w pew­nej chwi­li zni­kasz mi, na­wet nie za­uwa­żam, jak i kie­dy, po pro­stu na­gle zda­ję so­bie spra­wę, że tań­czę sam – mo­ment na­głe­go chło­du, lep­kie­go stra­chu, Hel­ciu, gdzie je­steś, rzu­cam się na po­szu­ki­wa­nia, bie­gam po sali jak wa­riat, a ona roz­ra­sta się, to już nie sala, tyl­ko ogrom­ny plac, wciąż ciem­no, jak w nocy, ale ja wiem, że gdzieś tu je­steś, mu­sisz tu być, to tyl­ko ja nie mogę cie­bie zo­ba­czyć – i oto się zna­la­złaś, moja dziew­czyn­ko, złą­czy­ły się ko­ry­ta­rze roz­dzie­lo­ne­go cza­su i znów je­ste­śmy ra­zem, już wy­ko­na­li­śmy pierw­szą fi­gu­rę na­sze­go wspól­ne­go tań­ca: pas de deux z pi­sto­le­tem! – i pod nie­sły­szal­ne okrzy­ki nie­wi­dzial­ne­go wo­dzi­re­ja wci­skam się do tram­wa­ju w ślad za Nu­sią, i jesz­cze przez do­bre dzie­sięć albo dwa­na­ście mi­nut po­nad ob­cy­mi gło­wa­mi będę pa­trzył na two­ją twa­rzycz­kę, moja ma­leń­ka, moja od­waż­na dzie­cin­ko – taka nam się tra­fi­ła mu­zy­ka i nie ma na to rady, trze­ba tań­czyć do koń­ca, do ostat­nie­go tchu, jak każe przy­się­ga – z nas wszak za­wsze była taka do­bra­na para, naj­lep­sza na sali, po­wia­da­no, że wy­glą­da­my do­słow­nie jak Mar­le­na Die­trich i Clark Ga­ble, wszyst­kie two­je ko­le­żan­ki mu­sia­ły ci za­zdro­ścić, więc nic się nie martw i nic się nie bój – nie na dar­mo mam fart, za­wsze wy­star­cza­ło go dla wszyst­kich, któ­rzy szli ze mną, a ci, któ­rzy po­szli osob­no i któ­rych już nie ma – Ihor, za­ka­to­wa­ny przez bol­sze­wi­ków w dro­ho­byc­kim wię­zie­niu tak, że mat­ka tyl­ko po ko­szu­li tru­pa roz­po­zna­ła, Ne­stor, co prze­padł w Au­schwitz, aresz­to­wa­ny we wrze­śniu czter­dzie­ste­go pierw­sze­go, Lo­dzio, Lo­dzio Da­rec­ki, naj­zdol­niej­szy z na­szej kla­sy, co po­je­chał do Ki­jo­wa ze­szłe­go lata, kie­dy pod­zie­mie już upa­dło, i Bóg mi świad­kiem, jesz­cze kie­dyś znaj­dę to ścier­wo, któ­re wy­sła­ło Lo­dzia do Ki­jo­wa pro­sto w łapy ge­sta­po, żeby go tam za­strze­li­li jak psa za­raz pierw­sze­go dnia po przy­jeź­dzie – wszy­scy oni, a wciąż ich przy­by­wa, sto­ją w pół­mro­ku pod ścia­ną sali ba­lo­wej czy może w sze­re­gu wzdłuż ciem­ne­go pla­cu i pa­trzą na nas – Ihor, Ne­stor, Lo­dzio, Bóg je­den wie, ilu ich, we śnie prze­bie­ga­łem koło nich, nie wi­dząc, bo szu­ka­łem tyl­ko cie­bie, i do­pie­ro te­raz, gdy po­wró­ci­łaś i sen wy­pły­nął na wierzch jak to­pie­lec wy­pły­wa z Cisy na głos trem­bi­ty, poj­mu­ję ja­sno, że to oni wy­peł­nia­li salę, po to się wła­śnie po­więk­sza­ła, żeby ich wszyst­kich po­mie­ścić – tych, któ­rzy wy­szli z ta­necz­ne­go krę­gu i już nie wró­cą, ale sto­ją tam, i mil­czą, i nie ru­sza­ją się z miejsc, i pa­trzą na nas w ocze­ki­wa­niu – a to zna­czy, że na­sza praw­dzi­wa za­ba­wa do­pie­ro się za­czy­na, Hel­ciu...

Grand rond! Avan­cez! A tro­is temps!

„Już czas!” – sta­wia go na rów­ne nogi Głos, na­tręt­nym sztur­chań­cem od środ­ka w czasz­kę; po raz ostat­ni wy­pić ocza­mi, jak usta­mi i noz­drza­mi rów­no­cze­śnie, na za­pas, jej twa­rzycz­kę – co za du­reń po­wie­dział, że ślicz­na bu­zia jesz­cze ni­ko­go nie na­kar­mi­ła? – i bie­giem marsz, bra­cie, à tro­is temps: trá-ta-ta, trá-ta-ta, trá-ta-ta – tram­waj zgrzy­ta na za­krę­cie, wy­gi­na­jąc się ca­łym tu­ło­wiem jak na tor­tu­rach, na skra­ju pola wi­dze­nia ska­czą pla­my ka­mie­nic – skacz, ofer­mo! – przed sie­bie, wzdłuż li­nii tram­wa­jo­wej, w dół spa­dzi­stej uli­cy – z wol­ny­mi rę­ka­mi i ob­cię­tym do ży­we­go mię­sa wzro­kiem, ode­rwa­nym jak spła­che­tek wła­sne­go cia­ła, od jej świe­cą­cej po­śród tłu­mu w wa­go­nie twa­rzycz­ki, za­miast któ­rej te­raz sy­pią się do oczu nie­koń­czą­ce się ka­mie­nie, ka­mie­nie, ko­cie łby, Kat­zen­kop­fste­in, bie­gnij!...

Bie­gnij. Bie­gnij. Bie­gnij. Za­kręt – bra­ma – park – ale­ja – drze­wa – drze­wa – czar­ne pnie. Kto to chrzą­ka za ple­ca­mi?! Nie, nic, to płaszcz sze­le­ści. A dla­cze­go masz mo­kre po­licz­ki, a od nosa do ust pły­ną stru­my­ki wil­go­ci – czyż­byś aż tak się spo­cił?...

Ja pła­czę, roz­bły­sku­je mu w gło­wie. Boże ko­cha­ny, pła­czę. To moje łzy.

Mi­mo­wol­nie zwal­nia kro­ku – à deux temps, à deux temps – i do­ty­ka pal­ca­mi po­licz­ków, sa­my­mi ko­niusz­ka­mi pal­ców, tak ostroż­nie, jak­by to nie były jego po­licz­ki. Prze­pa­dłeś, Ad­ria­nie, prze­bie­ga przez myśl, prze­pa­dłeś, chło­pie, z kre­te­sem...

Dla­cze­go – prze­pa­dłeś?! Prze­cież wszyst­ko po­szło jak na­le­ży!

Rzut oka na ze­ga­rek: cała ope­ra­cja, od po­ja­wie­nia się tam­te­go na Serb­skiej, za­ję­ła dwa­na­ście mi­nut. Dwa­na­ście i pół, do­kład­nie mó­wiąc. A wła­ści­wie pra­wie trzy­na­ście. Trzy­na­ście.

Do li­cha, nig­dy nie wie­rzył w za­bo­bo­ny – co się z nim dzie­je?! Prze­czu­cie ja­kieś czy co?... Cze­go się prze­stra­szył?

„...Je­zus na­tych­miast uświa­do­mił so­bie, że moc wy­szła od Nie­go. Ob­ró­cił się w tłu­mie i za­py­tał: «Kto się do­tknął mo­je­go płasz­cza?». Od­po­wie­dzie­li Mu ucznio­wie: «Wi­dzisz, że tłum ze­wsząd Cię ści­ska, a py­tasz: Kto się Mnie do­tknął». On jed­nak roz­glą­dał się, by uj­rzeć tę, któ­ra to uczy­ni­ła”.

Nig­dy wcze­śniej nie ro­zu­miał tego frag­men­tu ewan­ge­lii o uzdro­wie­niu cier­pią­cej na krwa­wie­nie ko­bie­ty – na­wet kie­dy pod­rósł i usły­szał od ró­wie­śni­ków – w wul­gar­nych, obrzy­dli­wych sło­wach, któ­re w ża­den spo­sób nie pa­so­wa­ły do Pi­sma Świę­te­go – co to tak na­praw­dę zna­czy: krwa­wie­nie, i dłu­go się mę­czył, nie mo­gąc uwie­rzyć. Tata czy­tał mu to na głos w dzie­ciń­stwie, po­tem już nie miał od­wa­gi taty za­py­tać. A frag­ment po­zo­stał nie­ja­sny: jak to moż­li­we – nie wi­dzieć jak, ale czuć, że moc z czło­wie­ka wy­szła?...

Te­raz wie­dział. Ewan­ge­licz­ny opis oka­zał się do­kład­ny jak dia­gno­za me­dycz­na – le­piej nie da­ło­by się tego po­wie­dzieć. Nie ma bar­dziej od­po­wied­nich słów.

Wła­śnie tak się czuł.

Coś się zmie­ni­ło – i już wie­dział co: z tych dwu­na­stu (a nie, jed­nak trzy­na­stu, szlag by to tra­fił!) mi­nut ostat­nich dzie­sięć wciąż było przy nim i nie mi­ja­ło: od­kąd uj­rzał Hel­cię. Hel­cia była przy nim. Niósł ją w so­bie i nie chciał się z nią roz­stać; za żad­ne skar­by by się nie roz­stał. I wie­dział, że tak już te­raz bę­dzie.

Przez wszyst­kie te lata bez niej pę­dził po po­wierzch­ni cza­su jak po lo­dzie – lek­kim, sprę­ży­stym kro­kiem – i na­gle wpadł jak do prze­rę­bla: zro­bił się cięż­ki. Siła, któ­ra nio­sła go po­nad cza­sem, wy­szła z nie­go.

Ad­rian Or­tyń­ski, pseu­do­nim „Zwierz”, za­le­ga­li­zo­wa­ny jako stu­dent Fach­kur­sen na po­li­tech­ni­ce, alias – we­dług in­nych do­ku­men­tów – Jo­hann We­iss, alias An­drzej Or­tyń­ski. Lat dwa­dzie­ścia trzy. Twar­dy. Nie­uchwyt­ny. Nie­zwy­cię­żo­ny. Nie­śmier­tel­ny.

I w tej wła­śnie chwi­li po raz pierw­szy ja­sno i wy­raź­nie świa­dom tego, że umrze.

Że jego śmierć jest już w dro­dze. Od­li­cza­nie jej po­dró­ży już się za­czę­ło, dzie­sięć mi­nut temu. Ile jesz­cze po­trwa, nie ma zna­cze­nia – go­dzi­ny, mie­sią­ce czy lata – idą so­bie ze śmier­cią na spo­tka­nie i to spo­tka­nie z pew­no­ścią na­stą­pi, co­kol­wiek się wy­da­rzy: jak umó­wio­na rand­ka.

TYK... TYK... TYK... TYK...

Jego we­wnętrz­ny zwierz od­ru­cho­wo każe chwy­cić się za gar­dło (ja­kie bez­bron­ne jest pod pal­ca­mi ru­cho­me, wy­my­ka­ją­ce się jabł­ko Ada­ma, jak ła­two gwał­tow­nym ru­chem znisz­czyć te chrząst­ki i ścię­gna...), za­dzie­ra gło­wę ku ni­skie­mu, na­brzmia­łe­mu śnie­giem nie­bu i bez­wied­nie wy­szcze­rza zęby – jak­by po­ka­zy­wał sie­dzą­ce­mu tam, w gó­rze, nie­wi­docz­ne­mu den­ty­ście, swo­je zdro­we dzią­sła.

Z boku mo­gło się wy­da­wać, że krzy­czy – bez­dź­więcz­nie, bez­gło­śnie. Albo re­cho­cze – też bez­gło­śnie; sa­mot­ny żywy czło­wiek pod wo­jen­nym li­sto­pa­do­wym nie­bem, któ­ry twarz kie­ru­je ku gó­rze: mar­twym rzad­ko się to uda­je, mar­twi pa­da­ją na wznak, tyl­ko je­śli mają wy­jąt­ko­we szczę­ście, bo i do śmier­ci moż­na mieć fart, jak do wszyst­kie­go wśród lu­dzi; naj­czę­ściej zaś ostat­nie ich spoj­rze­nie tra­fia w zie­mię, w zie­mię. W zie­mię.Oksa­na Za­buż­ko

(ur. 1960) – ukra­iń­ska pi­sar­ka, po­et­ka i ese­ist­ka. Pra­cu­je w In­sty­tu­cie Fi­lo­zo­fii Ukra­iń­skiej Aka­de­mii Nauk. Otrzy­ma­ła sty­pen­dium Fun­da­cji Ful­bri­gh­ta, wy­kła­da­ła w Sta­nach Zjed­no­czo­nych. Jest au­tor­ką wie­lu to­mi­ków po­etyc­kich, zbio­ru opo­wia­dań Sio­stro, sio­stro (2003; W.A.B. 2007), a tak­że ese­jów Kro­ni­ka we­dług For­tyn­bra­sa. Kra­jo­wą sła­wę i suk­ces za­gra­nicz­ny przy­nio­sły jej Ba­da­nia te­re­no­we nad ukra­iń­skim sek­sem (1996; W.A.B. 2003, wyd. II 2008). Mu­zeum po­rzu­co­nych se­kre­tów, naj­now­sza po­wieść Za­buż­ko, zdo­by­ła ty­tuł naj­lep­szej ukra­iń­skiej książ­ki roku 2010.